ایزدان هم

ایزدان هم

آیزاک آسیموف نیاز به معرفی ندارد. نام او با شاخه‌های مختلف علم و ادبیات گره خورده و به طبع، هر کدام از ما حداقل یکی از مجموعه‌های آشنایی با علوم او را در کودکی ورق زده‌ایم. بگذرم از آثار علمی‌تخیلی او که بی‌شک در صدر بهترین آثار نگارش شده در تاریخ ادبیات علمی‌تخیلی، در کنار نام کسانی هم‌چون آرتور سی. کلارک قرار می‌گیرد و همین‌طور از تاثیراتی که رمان‌های علمی‌تخیلی او بر جریان‌های علمی و تکنولوژیک گذاشته است.

حال وقتی چنین شخصیتی با دست کم پانصد عنوان تالیفی در کارنامه، تنها یکی از آثارش را به عنوان اثر محبوب خود بر می‌گزیند، ساعت‌ها و ساعت‌ها می‌توان راجع به آن اثر حرف زد. «ایزادن هم» با عنوان اصلی “The Gods Themselves”، کتابی است که حتا در قیاس با آثار آسیموف بسیار متفاوت ارزیابی می‌شود.

کتاب شامل سه بخش است؛ بخش اول با عنوان «برضد بلاهت» از فصل شش شروع می‌شود و روی زمین خودمان اتفاق می‌افتد. شیمی‌دان جوانی به نام فردریک هالام، تصادفاً و از سر چشم‌وهم‌چشمی با همکار دانشمندش، عنصر تنگستنی را کشف می‌کند که به پلوتونیوم 186 تبدیل شده است؛ ایزوتوپی که با قوانین فیزیکی زمین سازگار نیست و نمی‌بایست وجود داشته باشد. کشف این ایزوتوپ به پردازش نظریه‌ای نو منجر می‌شود که بر اساس آن‌، ماده توسط موجوداتی بیگانه، متعلق به جهانی موازی و با قوانین فیزیک متضاد، به زمین فرستاده‌ شده و با استفاده از امکان دادوستد ماده بین دو جهان، می‌‌توان به منبعی پایان‌ناپذیر از انرژی دست پیدا کرد.

اما در همین حین عده‌ای متعقدند این دادوستد می‌تواند به تغییرات تدریجی قوانین فیزیک دو جهان منجر شود. این تغییرات بر روی «پراجهان» تاثیری نخواهد گذاشت، اما انتقال قوانین «پرافیزیک» به جهان ما، در نهایت خورشید را به یک ابرنواختر و بخش اعظمی از کهکشان راه شیری را به کواسار تبدیل می‌کند.

بخش دوم کتاب، با عنوان «ایزدان هم» اوج کتاب را در خود دارد. در این بخش ما به «پراجهان» می‌رویم، جهانی موازی، با موجودات بیگانه و اصولی بیگانه، که برای فرار از نابودی به جهان ما نیاز دارد.

در این جهان جنسیت بر سه نوع است:

1. منطقی‌ها یا چپ‌زادها؛ که از جنسیتی علمی و منطقی برخوردارند، با ضمایر مذکر خطاب می‌شوند و برای تولید مثل چیزی مشابه اسپرم تولید می‌کنند.
2. عاطفی‌ها یا میان‌زادها؛ که از جنسیتی خلاق برخوردارند، با ضمایر مونث خطاب می‌شوند و انرژی ضروری برای تولید مثل را فراهم می‌کنند.
3. والدها یا میان‌زادها؛ که مسئولیت بارداری و پرورش فرزندان را بر عهده دارند، اما هم‌چنان با ضمایر مذکر خطاب می‌شوند.

برای تشکیل یک خانواده یا یک «سه‌گانه» در این جهان، به هر سه جنسیت نیاز است و هر سه‌گانه نیز ملزم به تولید سه‌گانه‌ای مشابه است.

اما به جز این سه جنسیت که از آن‌ها با عنوان “Soft ones” یاد می‌شود، موجودات دیگری نیز در این دنیا زندگی می‌کنند که به نوعی مسئولیت اداره‌ی همه‌چیز را در دست دارند. این موجودات “Hard ones” خوانده می‌شوند و تا پایان بخش ماهیتشان ناشناخته باقی می‌ماند.

داستان این بخش حول سه‌گانه‌ای می‌چرخد که از بقیه‌ی سه‌گانه‌ها متفاوت است. دوآ، میان‌زاد و عاطفی این سه‌گانه که رفتاری بسیار متفاوت از سایر عاطفی‌ها دارد، به تلاش سخت‌جسم‌ها برای برقراری ارتباط و انتقال انرژی با زمینیان پی می‌برد و نسبت به طبعات مخرب آن آگاهی می‌یابد. به همین خاطر سعی‌ می‌کند با زمینی‌ها ارتباط برقرار کند و آن‌ها را به قطع این دادوستد تشویق کند.

روایت این بخش را می‌توان یکی از درخشان‌ترین توصیفاتی خواند که به بیگانگان و فرازمینی‌ها نسبت داده شده است. آسیموف علاوه بر توصیف جهانی خلاقانه و تمام عیار، با بداعت و تیزهوشی روابط بکر اجتماعی و جنسی موجودات ساکن آن را با جزئیاتی شگفت‌انگیز به تصویر می‌کشد. او خود معتقد است این بخش از کتابش «عظیم‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین نوشته‌ی خیال‌پردازانه‌ای» است که تاکنون خلق کرده است.

بخش سوم کتاب، با عنوان «بیهوده می‌ستیزند»، در آینده‌ای نه چندان دورتر بر سطح ماه اتفاق می‌افتد. فیزیک‌دانی به نام دنیسون که در بخش اول ناخواسته به هالام برای تبیین نظریه‌اش کمک کرده است، به ماه نقل مکان می‌کند تا با جهانی مواجه شود که تحت تاثیر پیشرفت‌های تکنولوژیک اخیر، به یک تمدن پیش‌قراول تبدیل شده است.

_____________________

عنوان «ایزدان هم» از یکی از دیالوگ‌های مشهور نمایشنامه‌ی The Maid of Orleans نوشته‌ی فردریک شیلر وام گرفته شده است. کتاب در سال 1972 موفق به دریافت جایزه‌ی نبیولا و در سال 1973 موفق به کسب جایزه‌ی هوگو گردید.

عده‌ای نگارش این کتاب را تحت تاثیری انتقادات وارد به آسیموف می‌دانند، انتقاداتی مبنی بر این‌که در آثار او آن‌قدر که باید از آدم فضایی‌ها و روابط جنسی خبری نیست. به عقیده‌ی نگارنده نیز، این کتاب بیش از هر چیز در مورد روابط است. روابط انسانی که آسیموف با دقتی بی‌مثال و بینشی روانشناسانه به بسط و تبیین آن می‌پردازد و هم‌چنین روابط موجوداتی ورای درک بشری در جامعه‌ای که نویسنده به بهترین شکل از پس توصیفش برآمده است. این کتاب پیش از آن‌که خود را به عنوان یک اثر قابل اعتنای علمی‌تخیلی به خواننده بشناساند، نشان‌دهنده‌ی هوش و ذکاوت بی‌بدیل آسیموف و نگاه دقیقش در واکاوی روابط انسانی است.

کتاب «ایزدان هم» را امسال کتابسرای تندیس با ترجمه‌ی بسیار خوب حسین شهرابی، روانه‌ی بازار کتاب کرد.