کتاب گورستان

نوزادی که اعضای خانواده‌اش را به نحوی از دست داده در محیطی غیرانسانی (نه به مفهوم منفی آن!) پذیرفته شده و پرورش می‌یابد. این ایده در دوره‌های مختلف زمانی، مناطق مختلف جغرافیایی، شرایط مختلف فرهنگی، توسط افراد مختلف و با مقاصد مختلف جانمایه‌ی آثار مختلفی بوده‌است. از «حی بن یقظان» نوشته‌ی «ابن طفیل اندلسی» در قرن ششم هجری قمری گرفته، تا فیلم‌های «تارزان»!

در این میان یکی از داستان‌های نوشته شده بر مبنای این ایده، یعنی «کتاب جنگل» نوشته‌ی «رودیارد کیپلینگ» [۴]، هنگامی که در ذهن «نیل گیمن»، در کنار تصویر سه‌چرخه‌سواری پسر دو ساله‌اش مایک (در سال 1985 البته!) در حاشیه‌ی یک گورستان قرار می‌گیرد، پس از 24 سال تبدیل به رمانی به نام «کتاب گورستان» می‌شود.

برنده‌ی چندین و چند جایزه‌ی هوگو (بهترین رمان سال ۲۰۰۲ به خاطر «خدایان آمریکایی» [۵]، بهترین رمان کوتاه سال ۲۰۰۳  به خاطر «کورالاین» [۶]، بهترین داستان کوتاه سال ۲۰۰۴ به خاطر «مطالعه‌ای در باب زمرد» [۷])، نبیولا -بهترین رمان سال ۲۰۰۲ به خاطر «خدایان آمریکایی» و بهترین رمان کوتاه سال ۲۰۰۳ به خاطر «کورالاین»-، برام استوکر -بهترین روایت مصور سال ۲۰۰۰ به خاطر «سندمن: شکارچیان رؤیا» [۸]-، بهترین رمان سال ۲۰۰۱ به خاطر «خدایان آمریکایی»، بهترین کار برای خوانندگان جوان سال ۲۰۰۳ به خاطر «کورالاین») و ... و همچنین بهترین نویسنده‌ی دهه‌ی نود میلادی از نظر مؤسسه‌ی اسکوییدی اواردز [۹]در سال 2009، با انتشار رمان «کتاب گورستان» موفق به اخذ جوایز بیشتری از جمله جایزه‌ی هوگوی بهترین رمان (برای بار دوم)، مدال نیوبری و Booktrust Teenage Prize شد. مجموعه‌ی «سندمن» او از نظر نشریه‌ی تایمز بزرگترین اثر بلند در تاریخ کتاب‌های مصور (کمیک استریپ) شناخته شده ‌است.

کتاب گورستان ابتدا در ایالات متحده و توسط انتشارات هارپرکالینز [۱۰] انتشار یافت. تصویرسازی این نسخه و نسخه‌ی بزرگسال منتشر شده توسط مؤسسه‌ی بلومزبری [۱۱]در انگلستان را دیو مک‌کین [۱۲] انجام داده که مدت‌های مدیدی با گیمن همکاری داشته‌ است. اما نسخه‌ی کودکان منتشر شده در انگلستان را کریس ریدل تصویرسازی کرده ‌است و در نسخه‌ی ترجمه‌شده‌ی آن که نشر کتاب پنجره، ناشر برتر علمی‌تخیلی و فانتزی سال ۸۶ آن را در اردیبهشت ١٣٨٩ به بازار کتاب ارائه نمود، از تصویرسازی‌های ریدل استفاده شده‌ است. این کتاب در ایران با عنوان کتاب گورستان توسط فرزاد فربد، یکی از مترجم‌های خوب فانتزی و علمی‌تخیلی و بهترین مترجم داستا‌ن‌های علمی‌تخیلی و فانتزی در سال ۸۶ ترجمه شده ‌است. از این مترجم پیش از این مجموعه‌ی نیروهای اهریمنی‌اش، کنت کارلشتاین، طنز علمی‌تخیلی راهنمای مسافران مجانی کهکشان، گفت ‌و ‌گو با آل پاچینو، مجموعه‌ی هنک سگ گاوچران، سه‌گانه‌ی ادی دیکنز، هابیت، پل شکسته و گودال‌ها از همین انتشارات به چاپ رسیده ‌است. لازم به ذکر است که انتشارات افق هم این کتاب را با عنوان «کتاب قبرستان» منتشر کرده ‌است.

*    *    *

در ابتدا به نظر می‌رسد که با یک کتاب ترسناک روبه‌رو هستید که با توجه به اسم کتاب و تصویرگری‌های خوب و زیبا و همچنین پیامی که در ابتدای کتاب از سوی مترجم آمده ‌است، کاملاً طبیعی است. در این پیام گفته شده‌:

«خواننده ی گرامی:

قبل از مطالعه‌ی این داستان ذکر این نکته لازم به نظر می‌رسد که آن‌چه در ضمینه‌ی ارواح و موضوعات مشابه در این کتاب آمده، زاده‌ی ذهن خیال‌پرداز نویسنده و مطابق با افسانه و باورهای فرهنگ و ادبیات اروپایی است و لزوماً اعتبار دینی و حقیقی ندارد.»

البته کتاب کمی ترسناک هم است. ولی به نظر می‌رسد در حقیقت نویسنده قصد خلق یک داستان تماماً ترسناک به منظور ایجاد حس واهمه در خواننده را نداشته و این ته‌رنگ ترس که در کتاب مشهود است، ناشی از سبک نوشتاری گیمن و نوع روایت داستان است. همین که داستان بیشتر در محیط گورستان روایت می شود، دلیلی بر فضای وهمناک گونه‌ی داستان است که تأثیری زیادی بر روی خواننده می‌گذارد. نکته‌ی قابل توجه در کتاب به وجود آمدن فضاهای بسته و فضاهای باز است که نویسنده در هر دو توانسته صحنه های ترسناکی را خلق کند و آن را به واننده انتقال دهد و این  مسأله  نشان مهارت نویسنده است. جایی در سرزمینی که دروازه‌ی آن قبر غول‌ها است محیطی وسیع و وهمناک خلق می‌کند و جای دیگر، در گورپشته و دیدار با محافظ گنجینه‌ی یک قبر باستانی در مکانی کوچک. اکثراً نوع فضا‌ها و شخصیت‌های داستان است که باعث ترسناک بودن داستان می‌شود. البته نکته‌ای که شایان توجه است این است که طبیعتاً نویسنده کتاب را در وهله‌ی نخست برای مخاطب انگلیسی و با توجه به اعتقادات و باورهای بعضاً عامیانه فرهنگ انگلستان نوشته ‌است و انتقال آن به مخاطب آسیایی لزومی ندارد.‌ در ادامه کاملاً مشخص می‌شود که این یک کتاب ترسناک نیست، بلکه یک فانتزی کودکانه با ته‌رنگی از ترس است که لزوماً برای کودکان نوشته نشده و بزرگسالان نیز حتماً از خواندن این کتاب لذت می‌برند. کتاب دغدغه‌های فکری کودکانه را با زیرکی و مهارت، همانند آن‌چه در کورالاین هم شاهد بودیم، به رشته تحریر در می‌آورد.

کتاب گورستان داستان پسری به نام «نوبادی اوونز» [۱۳] -یا به اختصار «باد» [۱۴]- است که وقتی نوزادی بیش نیست پدر، مادر و خواهرش توسط شخصی به نام «جک همه‌کاره» کشته می‌شوند؛ با این که باد هدف اصلی او است، ولی او با خوش‌اقبالی به گورستان نزدیک شهر راه می‌یابد و در آن‌جا با خواهش روح مادر تازه کشته شده‌اش توسط زوج درگذشته‌ای به نام آقا و خانم اوونز به فرزندی پذیرفته می‌شود. اما به فرزندی پذیرفته شدن توسط ارواح به معنی پذیرفته شدن به عنوان یکی از ساکنین گورستان است و آموختن برخی هنرهای ارواح، از جمله نامرئی شدن از دید انسان‌های زنده‌ی دیگر. در جریان این رمان که می‌توان آن را مجموعه‌ای از چند داستان کوتاه به هم پیوسته نیز دانست، علاوه بر آن که شاهد رشد باد هستیم، در محیط عجیب و غریب گورستان هم به گشت و گذار می‌پردازیم. گورستانی که از دوران سلطه‌ی اقوام کِلت بر جزیره‌ی انگلستان تا به امروز کاربرد مشابهی را حفظ کرده‌ است!

باد تحت حمایت و تربیت «سیلاس» [۱۵] -از مرموزترین شخصیت‌های کتاب- پرورش می‌یابد؛ سیلاس تنها ساکن گورستان است که می‌تواند از گورستان خارج شده و به شهر برود، و به همین دلیل هم تنها کسی است که می‌تواند برای باد غذا و سایر ملزومات زندگی را فراهم کند.

باد علی‌رغم بزرگ شدن در میان جمع ارواح و موجودات عجیب و غریب ساکن گورستان از جمله غول‌ها -موجوداتی شرور و بدذات که زمانی انسان بوده‌اند و اکنون نام نخستین انسانی را که به عنوان یک غول خورده‌اند بر خود دارند- به شکل عجیب و قابل توجهی از عواطف و احساسات انسانی برخوردار است؛ اما باز هم تجربه‌اش در رفتن به مدرسه‌ی انسان‌ها شکستی مفتضحانه از آب در می‌آید و ...

به افرادی که از خواندن این کتاب همانند خود من لذت برده‌‌اند این مژده را بدهم که «نیل جردن» فیلمساز ایرلندی، برنده‌ی اسکار و سازنده‌ی فیلم به یاد ماندنی «مصاحبه با خون‌آشام» در تدارک ساخت فیلمی بر اساس این رمان نیل گیمن است.

در انتها نیز جمله‌ای می‌نویسم که اولاً معمایی کوچک افرادی که کتاب گورستان را خوانده‌اند پاسخ خواهد داد و ثانیاً می‌تواند کنجکاوی افرادی که آن را نخوانده‌اند برانگیزد:

سی و سومین رئیس جمهور آمریکا کسی نیست جز هری اس. ترومن، کسی که فرمان استفاده از بمب اتم بر علیه ژاپن را صادر کرد!

قسمتی از متن کتاب

بعد رو کرد به خانم اوونز و به بچه که در آغوش او خوابیده بود نگاه کرد. ابروهایش را بالا انداخت.

«آیا اسمی دارد، خانم اوونز؟»

«مادرش در این باره حرفی نزد.»

سایلس گفت: «خب پس دیگر اسم قدیمی‌اش فایده‌ی چندانی ندارد. کسانی در خارج از این‌جا قصد آسیب رساندان به او را دارند. به نظرم باید نامی برایش انتخاب کنیم، نه؟»

کایوس پومئیوس [۱۶] جلو آمد و به بچه نگاه کرد: «شبیه آجودان من مارکوس [۱۷] است. نامش را مارکوس بگذاریم.»

جوسیا ورثینگتن [۱۸] گفت: «بیشتر شبیه سر باغبان من استیبنز [۱۹] است. نه این که نام استیبنز را پیشنهاد بدم. مردک مثل آب، زهرماری می‌خورد.»

مادر اسلاتر [۲۰] گفت: «شبیه برادرزاده‌ی من هری است.» بعد انگار تمامی اهالی گورستان قصد داشتند وارد بحث شوند و پسرک را با کسی که مدت‌ها قبل فراموش کرده بودند مقایسه کنند، خانم اوونز مداخله کرد. با لحنی قاطع گفت: «غیر از خودش شبیه هیچ‌کس نیست. شبیه هیچ‌کس نیست.»

سایلس گفت: «پس اسمش می‌شود نوبادی. نوبادی اوونز.»

*    *    *

... به دنیای اشیای در حال حرکت آن سوی گورستان نگاه کرد و به خاطر آورد اسکارلت چطور او را بغل کرده و او چقدر احساس امنیت کرده بود، حتا برای یک لحظه و چقدر خوب می‌شد اگر می‌توانست با خیال راحت در سرزمین‌های آن سوی گورستان گام بردارد و چه خوب می‌شد اگر آقای دنیای کوچک خودش می‌شد.

پی‌‌نوشت‌ها:

[1] The Graveyard book

[2] Neil Gaiman

[3] Chris Riddle

[4] Rudyard Kipling

[5] American gods

[6] Coraline

[7] A Study in Emerald

[8] The Sandman: The Dream Hunters

[9] Squiddy Awards

[10] Harper Collins

[11] Bloomsbury

[12] Dave McKean

[13] Nobody Owens

[14] Bod

[15] Silas

[16] Caius Pompeius

[17] Marcus

[18] Josiah Worthington

[19] Stebbins

[20] Mother Slaughter

ادوارد جان مورتون دراکس پلانکت ]1[، هجدهمین بارُن دانسنی ]2[، یکی از آن مردان پر انرژی و پراستعداد بود که امروزه دیگر یافت نمی‌شوند. او در سال 1878 در لندن به دنیا آمد و از سال 1896 انتشار نوشته‌هایش را آغاز کرد. او تنها هزینه‌ی چاپ چند نسخه اول را پرداخت کرد، و دیگر آثارش –صدها داستان کوتاه و نمایشنامه – به خوبی فروش رفتند. از آن زمان به بعد، زندگی خود او نیز همانند داستانی از هزار و یک شب بود، بسیاری از سرزمین‌های دنیا را در سفر دید، نمایش‌هایش در وِست‌اِند لندن و برادوی نیویورک اجرا ‌شدند، شعرهایش سر زبان‌ها افتادند (به حدی که در کتاب گتسبی بزرگ از اشعارش نقل قول شده بود)، و حتا شخصیت او توسط نویسندگان معاصرش به عنوان الگو برای شخصیت‌های داستانی استفاده ‌شد.

لین کارتر، که مجذوب تاریخچه‌ی خانوادگی دانسنی بود، چند صد سال زندگی اجداد اشرافی او را چنین خلاصه کرد:

اجداد دانسني ماجراجويان شَق و رَق نُرس و فرانسوي بودند كه به دنبال ويليام حرام‌زاده ]3[ براي فتح انگليس آمدند، بعد از جنگ‌ها در انگليس ساكن شدند، و نام خود را به شكل انگليسي پلانكت تغيير دادند. در قرن دوازدهم، در دوران حكومت هانري دوم، نخستين شاه‌های پلانتاژنت ]4[، براي فتح ايرلند شمشيرهاي خود را ارائه دادند، و يكي از اين فاتحان به نام جان پلانكت ]5[ در ايرلند ماند و در كانتي ميث ]6[در شمال دوبلين ]7[ دو اشرافي‌نشين پایه‌گذاری کرد. آن‌جا ثروتمندترين بخش ايرلند بود، سرزميني كه بيش از دیگر سرزمین‌ها غرق در افسانه و اسطوره بود: در قديم قلمرو شخص آرد-ري ]8[، شاه شاهان بود؛ در اين‌جا تارا ]9[ از شاهان بر روي صخره‌ی كاشل ]10[ قرار داشت، كه چنان محترم و مقدس بود كه شاهي كه آن را در تصرف داشت فرمانرواي ديگر شاهان محسوب مي‌شد. دو اشرافي‌نشين پايه‌گذاري شده توسط جان پلانكت باروني‌هاي دانسني و فينگال ]11[ بودند؛ فرزندانش اشرافي‌هاي راهزن بودند- و تاريخ‌نويس پير ايرلندي كه تواريخ چهار ارباب ]12[ را نگاشت، چنين مي‌گويد: «دو اشرافي‌- راهزن بزرگ در راه دروقدا ]13[ وجود دارند، دانسني و فينگال؛ و اگر از فينگال جان سالم به در بري، به حتم دچار دانسني شوي.»

و کارتر بعد اضافه می‌کند که: «اگر قرار است نويسنده‌ی فانتزي قهرماني شويد، بد نيست در خانواده‌اي مانند خانوادة دانسني با تاريخي مملو از رمانس و ماجراجويي متولد شويد!»

سبک دانسی از دوره به دوره و از کتابی به کتابِ دیگر بسیار متفاوت است. او در دوران مدرسه اسطوره‌ها و تاریخ‌نگاران یونانی را مطالعه کرده بود (که می‌گفت دلش به حال آن مردمان تالارهای مرمری متروک و فراموش شده می‌سوخت) و به سبک نثر شرقی، به خصوص آن گونه که در انجیل ارائه شده بود، علاقه داشت. بدیهی است که تحت تاثیر محیط سبز و تاریخِ پرماجرای وطنش ایرلند قرار گرفته و بدون شک آثار ویلیام موریس را مطالعه کرده بود. او از اعضای جنبش احیای ادبیات ایرلند بود و در نتیجه با بسیاری از نویسندگان ایرلندی و انگلیسی تماس داشت، و بسیار سفر کرده بود؛ که همه بر آثارش تاثیر داشتند. بعضی وقت‌ها به سبکی از آثار گذشته باز می‌گشت، اما حالت طنز و هجو داشت.

دانسنی بر نویسندگان بسیاری تأثیر گذاشته است. شاید مهمترین آن‌ها اچ. پی. لاوکرفت ]14[ باشد که دست‌کم در یکی از سخنرانی‌های دانسنی در آمریکا حضور داشت و یک بار چنین گفت: «من داستان‌های ”پوئی“ ]15[ دارم و داستان‌هایی به سبک ”دانسنی“ – اما ای وای که داستان‌های ”لاوکرفتی“ من کجا هستند؟»

از میان نویسندگانی که خود آشکارا دانسنی را ستایش می‌کنند (یا می‌کردند) و تاثیر او را بر آثار خود قبول دارند، می‌توان فهرست برگزیدگان زیر را نام برد: رابرت ای هوارد ]16[، نیل گیمن ]17[، آرتور سی کلارک ]18[، مایکل مورکاک ]19[، پیتر اس. بیگل ]20[ (نویسنده آخرین تک‌شاخ)، جین وُلف ]21[، فلچر پرت ]22[ (که ادامه یکی از آثار دانسنی را مکتوب کرد)، و اروسولا کی. لگویین ]23[.

با آن که هنر و زیبایی نگارش لُرد دانسنی با گذشت سال‌ها و افزایش تجارب شخصی افزایش یافت، باز بحث می‌شود که نخستین مجموعه‌ی فانتزی او، یعنی خدایان پگانا ]24[ (1905) بهترین اثر او است. این مجموعه داستان از دیدگاه دیگری نیز مورد توجه و اهمیت برای علاقمندان فانتزی قرار گرفته است؛ لُرد دانسنی در این مجموعه، در نخستین اثر فانتزی خود، نخستین اسطوره‌ی خلقت ادبیات فانتزی مدرن را خلق کرد. باید توجه داشت که برای نوشتن فانتزی، به خصوص فانتزی دگرجهانی، به تصویر کشیدن یک جهان کامل و باورکردنی از اهمیت بسیاری برخوردار است، و چنین جهان کاملی شامل نظام اعتقادی ساکنان آن نیز می‌شود. از نویسندگان فانتزی قبل از دانسنی، فقط لوئیس کارول ]25[ و ویلیام موریس ]26[ داستان‌های خود را در خارج از محیط آشنای ما قرار داده بودند، و هیچ کدام آن‌ها توجهی به چگونگی خلقت جهان خود نکرده بودند.

اما خدایان پگانا از جهات دیگری نیز قابل بررسی است. باید دقت کرد که این مجموعه درست بعد از جنگ دوم بوئر ]27[ (1899 تا 1902) در آفریقای جنوبی منتشر شد؛ جنگی که لرد دانسنی جوان نیز به عنوان افسر در آن شرکت داشته بود. این جنگ یکی از خونین‌ترین و پر تلفات‌ترین جنگ‌های انگلیس قبل از جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود، و یکی از دلایل چنین شهرتی به خاطر عدم آمادگی سربازان انگلیسی برای محیط خشن و دور از وطن منطقه جنگی بود.

در این میان باید لُرد دانسنی را در نظر بگیریم، که در آغاز این جنگ سه ساله، تازه 21 سال داشت، تازه به طور جدی مشغول نگارش و انتشار اشعار خود شده بود، و اکنون در این سرزمین غریب و در میان میدان جنگ با فجایعی قرار گرفته بود که می‌توان گفت تا جنگ جهانی دوم تکرار نشدند. نمی‌توان گفت دانسنی چه مقدار به طور خودآگاه تأثیر این شرایط را بر نوشته‌های خود منتقل کرد، آیا نوشتن خدایان پگانا را در آفریقا و برای سرگرم کردن خود آغاز کرد، یا پس از بازگشت به انگلستان با این داستان‌های کوتاه درگیر خاطرات خود از آن دوران شد ]28[؛ اما مسلم است که مجموعه‌ی خدایان پگانا از تمامی این مسائل تأثیر گرفته است.

خدایان پگانا

نخستین اسطوره‌ی خلقت ادبیات فانتزی مدرن

در بررسی این اثر، در درجه‌ی اول باید سبک ساده و تقریباً بدوی داستان‌ها به خصوص در آغاز کتاب را مورد توجه قرار داد. این سبک به حد زیادی به سبک روایی قبایل بدوی شباهت دارد، و از سبک پیچیده‌ی فانتزی اروپایی، که در آن زمان به رمانس‌های قرون‌وسطایی بسیار نزدیک‌تر بود، به دور است. مقایسه‌ای بکنیم با نخستین پاراگراف در”خلقت“ تالکین:

There was Eru, the One, who in Arda is called Ilъvatar; and he made first the Ainur, the Holy Ones, that were the offspring of his thought, and they were with him before aught else was made. And he spoke to them, propounding to them themes of music; and they sang before him, and he was glad. But for a long while they sang only each alone, or but few together, while the rest hearkened; for each comprehended only that part of me mind of Ilъvatar from which he came, and in the understanding of their brethren they grew but slowly. Yet ever as they listened they came to deeper understanding, and increased in unison and harmony.

در ابتدا اِرو بود، که نام ِ وی در آردا، ایلّوواتار است و جُز او نبود؛ و او ابتدا، آیْنور را آفرید، که مقدّسان‌اَند، و موُلود ِ اندیشه‌اش بودند و قبل از آن که چیزی خلق گردد نزد ِ وی بودند. پس بدیشان سخن گفته، ایشان را گوشه‌های موسیقی آموخت؛ و ایشان در حضور ِ او آواز خواندند، و او خشنود بود. لیکن، دیرزمانی هر یک به تنهایی می‌خواندند، و یا معدودی از ایشان در معیّت ِ یک‌دیگر، و الباقی گوش می‌سپردند؛ زیرا هر یک از ایشان همان پاره از روح ِ ایلوواتار را اِدراک می‌نمود که از آن پدید آمده بود؛ پس به جهت ِ فهم ِ آواز ِ برادران ِ خویش می‌آموختند، لیکن اندک‌اندک. اما بیشتر شنیدند، لهذا، بیشتر آموختند و اتّفاق و هم‌سازی ِ ایشان فزونی یافت. ]29[

و در مقابل آغاز بسیار ساده دانسنی را داریم:

In the mists before THE BEGINNING, Fate and Chance cast lots to decide whose the Game should be; and he that won strode through the mists to MANA-YOOD-SUSHAI and said: "Now make gods for Me, for I have won the cast and the Game is to be Mine." Who it was that won the cast, and whether it was Fate or whether Chance that went through the mists before THE BEGINNING to MANA-YOOD-SUSHAI--_none knoweth._

در مه‌های قبل از آغاز، بخت و سرنوشت قرعه کشیدند که بازی از آن کدام باشد، و او که برنده شد، از میان مه به نزد مانایودسوشای گام برداشت و گفت: «حال برای من خدایان خلق کن، که قرعه به نام من آمد و بازی از آن من است.» حال کدام بود که قرعه به نام او افتاد؛ سرنوشت بود یا بخت که از میان مه‌های قبل از آغاز نزد مانایودسوشای رفت؛ کس نمی‌داند.

که این قبول نداشتن دلیل و منطق وجود را می‌توان به قبایل بدوی نسبت داد که به خاطر مشقات زندگی، فرصت بحث فلسفی‌مذهبی ندارند و خدایگان (و طبیعت) را همان گونه که هستند قبول می‌کنند.

این نوع برخورد را می‌توان در اعتقادات دورف‌ها و ترول‌ها در کتاب «ثاد!» ]30[ اثر تری پرچت ]31[ هم دید:

The first thing Tak did, he wrote himself.

The second thing Tak did, he wrote the Laws.

The third thing Tak did, he wrote the World.

The fourth thing Tak did, he wrote a cave.

The fifth thing Tak did, he wrote a geode, an egg of stone.

And in the twilight of the mouth of the cave, the geode hatched and the

Brothers were born.

نخستین کاری که تاک کرد، خود را نوشت.

دومی کاری که تاک کرد، قوانین را نوشت.

سومین کاری که تاک کرد، جهان را نوشت.

چهارمین کاری که تاک کرد، یک غار نوشت.

چهارمین کاری که تاک کرد، یک کانی نوشت، یک تخم سنگی.

و در سپیده‌دم دهانه‌ی غار، کانی شکست و برادران به دنیا آمدند.

که باز سادگی اعتقادات یک فرهنگ بدوی و پایه را به تصویر می‌کشد.

جزئیات زیادی در این مجموعه داستان (و آن‌هایی که بعدها در همین جهان‌سازی نگاشته شدند)، دیده می‌شود که به قاره آفریقا یا دست‌کم خاورمیانه اشاره می‌کند. صحراها و دشت‌های پهناور، خشکسالی‌هایی که به آن صورت در اروپا شناخته شده نیستند، شرح دام‌ها و کاروان‌ها، خدایان خانگی و... یکی از این نکات عدم هماهنگی داستان و نقص موارد یک داستان در داستانی دیگر است (به عنوان مثال، سرنوشت یا بخت به مانایودسوشای دستور ساختن خدایان را می‌دهد، همه خدایان به دست او ساخته شده‌اند، اما دروزهند ]32[ خدای سرنوشت است... پس دروزهند قبل از مانا بوده یا مخلوق او است؟). این حالت داستان‌نگاری، یا در واقع «تعریف» داستان همانند مجموعه داستان‌های نیمه‌خرافاتی هستند که در آفریقا و آمریکای شمالی قبل از مستعمره شدن به دست اروپایی‌ها، در پای آتش شبانه تعریف می‌شدند، و بیشتر هدف سرگرمی و آموزش داشتند تا ارائه‌ی یک فلسفه مذهبی کامل. این کتاب همانند تورات و انجیل نیست که بعد از گذشت قرن‌ها توسط نگارنده‌ها و رونوشت‌سازها هماهنگ و یکسان شده باشد، که باز به مسأله‌ی بدوی بودن حالت داستان‌ها اشاره می‌کند.

البته باید در کنار این اشارات به قاره‌ی آفریقا، اسامی خاص به کار رفته را نیز در نظر گرفت: مانایودسوشای شباهتی به زبان سانسکریت دارد، اسامی تک‌سیلابی خدایان پگانا (مونگ، کیب، اسلید) ]33[ همانند اسامی خدایان نُرس و اسکاندیناوی هستند، و نام رودخانه سِگاستریون ]34[ تقریباً لاتین است. حال چه مقدار از این نام‌ها به کنایه استفاده شده و چه مقدار حالتی تصادفی داشته باشند، مشخص نیست، به خصوص که دانسنی در داستانِ فانتزی بعدی خود شهرتی به خلق نام و واژه‌ی زیبا یافت.

نکته‌ی دوم آن است که می‌توان در این کتاب، به خصوص در بخش‌های درباره‌ی ادراک و نیایش به خدایان، نوعی نااُمیدی تلخ مشاهده کرد، که در آثار دیگر نویسندگان جنگ کِشیده نیز دیده می‌شود (رجوع به تالکین). دانسنی در این مجموعه بارها اصرار می‌کند که ادراک دلیل وجود خدایان (و جهان به همراه آن‌ها) غیرممکن و جستجوی به دنبال چنین ادراکی تلاشی بیهوده است. نیایش به خالق اعظم مانایودسوشای را بیهوده می‌داند، زیرا: «او، که ذات خدایان را ساخته، چه شکوهی در قربانی و محراب بیابد؟» و شک دارد که خدایان که‌تر به دعایی پاسخ دهند. تنها وجود مرگ را قطعی می‌داند.

اما از سوی دیگر، با نیازی ذاتی دلیل و هدفی برای تمامی این رنج‌ها و زجرها می‌جوید و دروزهند را پیش می‌کشد، که هدفش حتا در ورای ادراک دیگر خدایان است، و «برده‌های منتخبش» (و یا سربازان و مردمان قربانی در جنگ) برای هدف او مشغول هستند. می‌توان گفت که همین مسأله دانسنی را از اتهام الحاد و کفر تبرئه می‌کند: او در یک مبارزه درونی قرار گرفته و اگر هم در زمان نوشتن این متون ایمان مستقیم نداشته، اما امید به هدفی فراتر و والاتر داشته است. او از دریافت پاسخ مایوس شده، نه از وجود پاسخ‌دهنده.

با آن که دانسنی بسیار می‌نوشت، و با سبکی تقریبا هجو به جهان خدایان پگانا و انسان‌های آن باز می‌گشت، اما باز این ناکامی و تلخی، که در طول جنگ جهانی اول و دوم نیز تکرار شد، اثری در نوشته‌هایش به جای گذاشت. البته شدت این امر به آن میزان نیست که در آثار نویسنده‌هایی چون همینگوی در وداع با اسلحه و دیگر آثارش دیده می‌شود، اما همچنان این نومیدی به طرز ظریفی بیان شده است. اگر آثار فانتزی دانسنی را مطالعه کنید، خواهید دید که اکثر روایت‌ها، به قول خودش، «داستانی نیست که پایان خوشی داشته باشد.» ]35[

پی‌‌نوشت‌ها:

* بخش معرفی این نوشته توسط خانم کاتارینا ورزی جمع‌آوری شده است، و بخش تفسیر خدایان پگانا حاصل یکی از سلسله نشست‌های هفتگی آکادمی فانتزی در تاریخ 24 فروردین 1389 می‌باشد.

[1] Edward John Moreton Drax Plunkett

[2] Dunsany

[3] William the Bastard

[4] Plantagenet

[5] Plunkett

[6] County Meath

[7] Dublin

[8] Ard-ri

[9] Tara

[10] Rock of Cashell

[11] Fingall

[12] Annals of the Four Masters

[13] Drogheda

[14] H. P. Lovecraft

[15] Poe (Edgar Allan)

[16] Robert E. Howard

[17] Neil Gayman

[18] Arthur C. Clarke

[19] Michael Moorcock

[20] Peter S. Beagle

[21] Gene Wolfe

[22] Fletcher Pratt

[23] Ursula K. LeGuin

[24] Lords of Pegana

[25] Lewis Carroll

[26] William Morris

[27] The Second Boer War

]28[ البته مسلماً منابعی درباره‌ی این نکته وجود دارند، اما در دسترس نویسنده نمی‌باشند.

]29[ برای این بخش از برگردان حسین شهرابی (به نقل از آکادمی فانتزی) استفاده شده است.

[30] Thud!

[31] Terry Pratchett

[32] DOROZHAND

[33] Mung, Kib, Slid

[34] Segástrion

[35] THE HOARD OF THE GIBBELINS