دایره‌المعارف در باب «روبات» [1] می‌گوید: «آدم مکانیکی، آدمک، آدم مصنوعی، آدم ماشینی». در ذهن بیشتر افراد روبات یادآور موجودی انسان‌واره با بدنه‌ای براق و آهنی است که با صدایی خشک و ماشینی حرف می‌زند و تابع دستورات انسان است. با این حال می‌توان گوشی تلفن همراه هوشمند شما را نیز نوعی روبات دانست؛ چرا که ماشینی است با سطحی از هشیاری، در خدمت شبانه‌روزی به شما و بدون جیره و مواجب و هر لحظه می‌توانید آن را کنار بگذارید و نوع و رنگ جدیدترش را به دست بگیرید.
انسان‌ها از ابتدا خلق و خوی برده‌داری خود را خوب نشان داده‌اند؛ اوایل از همنوع خود بهره‌کشی می‌کردند و حق و حقوقی برای خدمتگزاران خود قایل نبودند و آن‌ها را طبقه‌ی پست‌تر می‌دانستند. و حالا با پیشرفت علم، به دنبال راهی هستند که خدمتگزارانی بادوام‌تر، چندمنظوره و کم‌مصرف‌تر بسازند. قانون بازی همچنان همین است که انسان آقای خودش باشد و روبات‌ها کارهای یدی و پست و خطرناک را به جای او بر دوش بگیرند. اما همان‌طور که قبلاً صبر برده‌ها لبریز می‌شد و شورش می‌کردند، حالا هم با توسعه‌ی «هوش مصنوعی» و هشیارتر شدن روبات‌ها، احتمال شورش آن‌ها به وجود می‌آید. و این بار انسان با دشمن برتری روبرو است؛ چرا که هر چه خدمتگزارانش را جان‌سخت‌تر و بادوام‌تر بسازد، دشمنان سرسخت‌تری برای خودش دست و پا می‌کند. دشمنانی از دوشاخه‌های کامپیوتر گرفته تا آیفون‌های تصویری و تاکسی‌متر و عابر بانک و امثالهم.
احتمالاً آیزاک آسیموف – که مایلم او را پدر روبات‌های داستانی بنامم – هم با فکر به این موضوع سه قانون روباتیک را وضع کرده است. اساسی‌ترین بند این قانون، ممنوعیت آسیب‌رسانی روبات‌ها به انسان در هر شرایطی است. در این‌صورت قدرت شورش و سرپیچی از روبات گرفته می‌شود، اما همان‌طور که خود آسیموف در داستان‌های متعددش نشان داده، احتمال شرایط خاص و پیچیده زیاد است و ممکن است این قانون و قوانین دیگر تحت‌الشعاع قرار گرفته و راهی برای آزادی روبات‌ها پیدا شود.
شاید روزی برسد که مثل «پایگاه روبات‌های شورشی»، ماشین‌ها کمر به نیست کردن انسان‌ها ببندند و در این راه از هیچ چیز – حتا سواستفاده از خود ماشین‌ها – هم دریغ نکنند. شاید مثل «اخترناو گالاکتیکا»، تسترها هوشمند شوند، به گوشه‌ای از کهکشان پناه ببرند و سال‌ها بعد با لشکری بی‌پایان برای جنگی آخرالزمانی باز گردند. و شاید هم روزی روباتی چون «دانیل اولیوا» ظاهر شود و انسان نابالغ و ساده‌لوح را در طول هزاره‌ها راهنمایی کرده و به سرمنزل رستگاری برساند. هیچ چیز قطعی نیست. همه چیز بسته به این است که امروز با تلفن همراه خود چطور رفتار می‌کنید!
· ویژه‌نامه‌ی «روباتی» سیزدهمین شماره‌ی متوالی از مجله‌ی شگفتزار است. یک سال از انتشار این مجله‌ی برخط می‌گذرد و انتشار این ویژه‌نامه اقدامی در راستای بزرگداشت یک سال انتشار مستمر است. جا دارد از طرف هیات تحریریه‌ی مجله‌ی شگفتزار، از همکاری تمامی دوستانی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در این یک سال ما را همراهی کردند، تشکر کرده و آرزو کنم سال‌های پیشرو به لطف و یاری شما بهتر و پربارتر باشند. فراموش نکنید که درهای شگفتزار همیشه به روی شما باز هستند.
شیرین سادات صفوی
[1] Robot