فضای شناخته شده؛ آشنایی با دنیاهای مصنوع گمانه‌زن
- زمان : ۱۳۹۱/۹/۹ ه.ش.، ۷:۵۷
- نمایش : ۲٬۱۵۶ دفعه
- موضوع : ماهنامه‌ی شگفت‌‌زار شماره‌ی ۲۴ مقاله پرونده
فضای شناخته شده [[1]]
آشنایی با دنیاهای مصنوع گمانه‌زن
خالق: لری نیون [[2]]
ژانر: علمی‌تخیلی سخت
بازه‌ی زمانی
بازه‌ی زمانی وقایع این فضا از یک یا دو قرن بعد از زمان حال تا حدود هزار سال بعد ادامه دارد. به دلایلی که در داستانهای مختلف تصریح می‌گردد، این بازه‌ی زمانی تقریباً محدود است و قابل ادامه یافتن نیست.
تمام داستانهای این فضا به دو گروه قابل تفکیک هستند. گروه اول قبل از کشف تکنولوژی سفر با سرعت مافوق نور هستند و موضوعات اصلی آن‌ها استعمار و مسکونی‌سازی منظومه‌ی شمسی و ستارگان نزدیک است. تاریخ این مجموعه حدوداً تا سال ۲۳۵۰ میلادی ادامه می‌یابد. گروه دوم که از حدود سال ۲۶۰۰ آغاز می‌شوند، مربوط به بعد از کشف تکنولوژی سفر سریع‌تر از نور هستند.
نژادها
نژادهای بسیار متنوعی در این مجموعه مشاهده می‌شوند که در داستان‌ها و رمان‌های متعدد تکرار می‌شوند. در این‌جا فقط به چند نژاد اصلی و مهم‌تر اشاره می‌گردد.
- انسان: نژاد فعلی انسان‌ها است که تحت یک حاکمیت واحد –سازمان ملل متحد– به مرکزیت زمین زندگی می‌کنند. کلونی‌های متعددی در فضای شناخته شده متعلق به انسان‌ها است، اما انسان‌های سایر کرات عموماً فقط متحد زمین هستند و الزاماً تابع آن نیستند. ضمن این که شرایط فیزیکی محل سکونت هم ترکیب بدنی ایشان را تغییر می‌دهد. مثلاً اهالی ماه (قمری‌ها [[3]]) با قامتی بالای دو و نیم متر و اندامی لاغر بیشتر شبیه الف‌های سرزمین میانه هستند تا انسان‌های زمین! ساکنین جینکس [[4]] (قمر یکی از سیارات گازی ستاره‌ی شعرای یمانی) برعکس‌اند، کوتاه قد و بسیار قوی هیکل... از سایر سیاراتی که توسط انسان‌ها اشغال شده‌اند، می‌توان به سیارات زیر اشاره کرد:
o واندرلند [[5]]، سیاره‌ای از منظومه‌ی آلفاقنطورس. اولین کلونی انسانی خارج از منظومه‌ی شمسی. نکته‌ی جالب در مورد این سیاره این است که اسامی متعددی در این سیاره از داستان آلیس در سرزمین عجایب اخذ شده است.
o وی میدیت [[6]]، سیاره‌ای در منظومه‌ی شعرای شامی.
o پلاتو، سیاره‌ای از منظومه‌ی تاو نهنگ.
o خانه، سیاره‌ای از منظومه‌ی اپسیلون هندی، دورترین کلونی مسکونی انسان‌ها از زمین.
از آن‌جا که زبان استاندارد انسان‌ها بسیار ساده بوده و برای اکثر نژادها قابل درک است، این زبان که به نام زبان بین جهانی شناخته می‌شود، زبان رسمی دیپلماتیک تمام فضای شناخته شده است.
- کزین‌ها [[7]]: نژاد هوشمند و جنگجویی که بی‌شباهت به گربه‌سانان زمین نیستند و خلق و خو و عاداتی شبیه به گربه‌سانان هم دارند. البته تمدن فضایی آن‌ها هزاران سال قدیمی‌تر از تمدن انسان‌ها است! کزین‌ها سال‌ها با زمینی‌ها در جنگ بودند و جنگ‌های بزرگ و طولانی به راه انداختند که هر هشت جنگ با پیروزی انسان‌ها خاتمه یافت. مهم‌ترین دلیل شکست کزین‌ها بی‌صبری ایشان برای حمله و اقدام به جنگ قبل از آمادگی کامل نیروها بوده است.
مهم‌ترین فعالیت کزین‌ها تسخیر سایر نژادها و به بردگی کشیدن ایشان است، اما شکست‌های متوالی از انسان‌ها و نابودی خشن‌ترین افراد این نژاد در جنگ، منجر به آرام شدن و به عبارتی اهلی شدن این نژاد شد و در نتیجه در نهایت مجبور به رفتار دیپلماتیک و مذاکره با سایر نژادها شدند.
کزین‌های هوشمند همه نر هستند و کزین ماده صرفاً حیوان کم‌شعوری است که وظیفه‌ی تولید مثل را بر عهده دارد و حتا هوش کافی برای صحبت کردن هم ندارد.
- پاپتیرهای پیرسون [[8]]: نژاد بسیار پیشرفته‌ای که سه پا و دو سر دارند. پیرسون نام اولین کسی است که با این نژاد برخورد کرد. از آن‌جا که ظاهر این موجودات شبیه خیمه‌شب‌بازی است که عروسک‌هایی به دستانش آویزان است، آن‌ها را پاپتیر (خیمه شب‌باز) نامیده‌اند. بر خلاف کزین‌ها که از حیوانات گوشت‌خوار منتج شده‌اند، پاپتیرها کاملاً گیاهخوار بوده و به بزدلی مشهور هستند. البته خودشان منکر ترسویی‌اند و خود را محتاط می‌دانند. برای مثال پاپتیرها بهترین و ایمن‌ترین سفینه‌های مافوق نور را تولید می‌کنند و به سایر نژادها می‌فروشند، اما خودشان به ندرت از آن‌ها استفاده می‌کنند. پاپتیرها بسیار سیاست‌مدار بوده و برای دستیابی به اهداف خود، دست به برنامه‌ریزی‌های درازمدت می‌زنند. پاپتیرها بر خلاف انسان‌ها و کزین‌ها سه جنسی هستند.
- خارجی‌ها [[9]]: نژادی بسیار هوشمند و قوی که از بیرون فضای شناخته شده می‌آیند. این موجودات مارمانند هستند و ظاهراً روی سیاره‌ی بسیار سردی تکامل یافته‌اند. خارجی‌ها نژادی تاجر هستند و با تجارت اطلاعات و تکنولوژی در سراسر کهکشان زندگی می‌کنند. تکنولوژی سفر مافوق نور را خارجی‌ها به انسان‌ها فروختند. این کار منجر به پیروزی قطعی انسان‌ها بر کزین‌ها شد. با این حال، خودشان و شهر-سفینه‌‌هاشان هرگز مافوق نور سفر نمی‌کنند و فقط فناوریش را می‌فروشند.
- پَک [[10]]: در این جهان نژاد پک از مرموزترین موجودات هستند که نیای فضایی انسان‌های زمینی هستند. نژاد پک سه مرحله‌ی زندگی دارد. کودکی، فرزندی و محافظی. فرزندان پک موجوداتی شبیه به انسان‌ها هستند (در واقع انسان‌های اولیه –هوموهابیلیس- فرزندان پک بوده‌اند). یک فرزند پک هر گاه از ریشه‌ی گیاهی به نام درخت زندگی تغذیه شود، دچار تغییرات فیزیکی شدیدی شده و به یک پک محافظ تبدیل می‌شود. پک محافظ بسیار هوشمندتر از فرزندانش است و تمام همّ و غمش محافظت از فرزندانش است. درخت زندگی برای رشد نیازمند اکسید تالیوم است که در خاک زمین وجود ندارد. در نتیجه نژاد پک در زمین هیچ‌گاه نتوانست به مرحله‌ی محافظی برسد و فرزندان پک در سیر تکاملشان تبدیل به انسان‌های امروزی شدند. فرزندان تک‌افتاده‌ی پک‌ها در سایر نقاط کهکشان هم وجود دارند. آن‌ها انسان‌نماهایی هستند که سیر تکاملی دیگری در پیش گرفته‌اند.
انسان‌ها و سایر انسان‌نماها اگر به درخت زندگی دست یابند و از ریشه‌ی آن تغذیه کنند، به محافظ تبدیل می‌شوند؛ هر چند محافظی از نژاد خود هستند نه از نژاد اصلی پک. این محافظان تمام توانشان را برای محافظت از هم‌نژادهایشان صرف می‌کنند.
داستان‌ها و مجموعه‌های موجود در این دنیا
همان طور که گفته شد، طراح اولیه این دنیا لری نیون بوده است. اما در سال‌های اخیر داستانهای متعددی توسط نویسندگان دیگر و با اجازه‌ی رسمی وی در این دنیا نگاشته شده است.
- پنج رمان مستقل با نام‌های دنیای پتاوها [[11]] (۱۹۶۶)، هدیه‌ای از زمین [[12]] (۱۹۶۸)، محافظ [[13]] (۱۹۷۳)، دختر درهم و برهم [[14]] (۱۹۸۶)، کرش‌لندر [[15]] (۱۹۹۴)
- چهار مجموعه داستان کوتاه با نام‌های ستاره‌ی نوترونی [[16]] (۱۹۶۸)، شکل فضا [[17]] (۱۹۶۹)، داستان‌ها فضای شناخته شده [[18]] (۱۹۷۵)، فلت‌لندر [[19]] (۱۹۷۶)
- مجموعه‌ی جهان حلقوی [[20]] (۴ جلد) که جلد اول این مجموعه برنده هوگو ۱۹۷۰ و نبولا و لوکاس ۱۹۷۱ شده است.
- مجموعه‌ی جنگ‌های انسان–کزین [[21]] (۱۴ جلد، نوشته‌ی نیون و سایر نویسندگان)
- مجموعه‌ی گذر جهان‌ها [[22]] (۴ جلد با همکاری ادوارد لرنر [[23]])
به علت پیچیدگی مسائل مطرح شده در مجموعه‌ی جهان حلقوی، ادامه دادن داستانهای این مجموعه برای نویسنده بسیار مشکل شد. در نتیجه پس از نگارش مجموعه‌ی جهان حلقوی، تقریباً دست از نگارش در این دنیا برداشت. اکثر مجلدات مجموعه‌ی جنگ‌های انسان–کزین را نویسندگان دیگری نوشته‌اند و چندان پایبند یکپارچگی داستان‌ها با سایر حقایق مجموعه نبوده‌اند. مجموعه‌ی گذر جهان‌ها هم سعی دارد تا فواصل زمانی بین سایر داستانهای مجموعه را پوشش دهد و بعضی ابهامات در مجموعه‌ی جهان حلقوی را رفع نماید.
جمع‌بندی
فضای شناخته شده بر خلاف اسمش در ایران چندان شناخته شده نیست. متأسفانه تاکنون فقط یک داستان کوتاه (ستاره نوترونی) از کل داستانهای این دنیا به فارسی ترجمه شده است و در یک مجموعه داستان علمی‌تخیلی [[24]] منتشر شده است. این اولین مطلبی است که در مورد این مجموعه در آکادمی فانتزی نوشته می‌شود. گونه‌ی خاص این فضا (علمی‌تخیلی سخت) برای خوانندگان علاقه‌مند به علمی‌تخیلی سخت می‌تواند بسیار جذاب باشد. البته برای سایر علاقه‌مندان به علمی‌تخیلی خصوصاً علاقه‌مندان به زیرگونه‌ی اپرای فضایی هم جذابیت خاص خود را دارد. نگارنده هنوز موفق نشده داستانهای کوتاه این مجموعه را مطالعه کند، اما پس از مطالعه‌ی مجموعه‌ی جهان حلقوی باید اذعان کرد که ترجمه نشدن این آثار به فارسی بی دلیل هم نبوده است! زبان نگارشی نیون انگلیسی فاخری نیست و برای خوانندگان با دانش زبان انگلیسی متوسط هم کاملاً قابل درک است. به علاقه‌مندان توصیه می‌گردد مستقیماً به سراغ متن اصلی بروند.
پی‌نوشت:
[۱] Known Space
[۲] Larry Niven
[۳] Lunies
[۴] Jinx
[۵] Wunderland
[۶] We Made It
[۷] Kzinti
[۸] Pierson’s Puppteers
[۹] Outsiders
[۱۰] Pak
[۱۱] World of Ptavvs
[۱۲] A Gift from Earth
[۱۳] Protector
[۱۴] The Patchwork Girl
[۱۵] Crashlander
[۱۶] Neutron Star
[۱۷] The Shape of Space
[۱۸] Tales of Known Space
[۱۹] Flatlander
[۲۰] Ringworld
[۲۱] Man-Kzin Wars
[۲۲] Fleet of Worlds
[۲۳] Edward M. Lerner
[۲۴] مجموعه‌ی «به کجا می‌رویم» از آیزاک آسیموف
