تخیل علمی یا علوم تخیلی

تخیل علمی یا علوم تخیلی؟!

فیزیک غیر ممکن ها [۱]

نویسنده: میچیو کاکو [۲]

مترجم: حمید جناب‌زاده

ناشر: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان

نوبت چاپ: اول ۱۳۸۹

شمارگان: ۲۰۰۰ نسخه

قیمت: ۷۰۰۰ تومان

میچیو کاکو فیزیک‌دان مشهور آمریکایی– ژاپنی متولد ۱۹۴۷ است که به خاطر نگارش کتب متعدد در علوم همگانی شهرت دارد. او از بنیان‌گذاران نظریه‌ی ریسمان‌ها در فیزیک بنیادی است و کتاب‌های درسی متعددی در این زمینه تألیف کرده است. کتاب‌های علمی همگانی او بسیار مشهور بوده و اکثر آن‌ها به فارسی ترجمه شده‌اند. از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به کتب زیر اشاره نمود:

-          ابرفضا. ترجمه‌ی نادر جوانی، نشر اشراقیه، چاپ ۱۳۸۲

-          جهان‌های موازی. ترجمه‌ی علی هادیان، نشر مازیار، چاپ ۱۳۸۹

-          چشم‌اندازها، انقلاب‌های علم در قرن بیست و یکم. ترجمه‌ی یوسف اردبیلی، ققنوس، چاپ ۱۳۸۱

-         فراسوی اینشتین

-         فیزیک آینده

کتاب فیزیک غیرممکن‌ها از آخرین کتب اوست که در سال ۲۰۰۸ نوشته شده و حاوی اطلاعات علمی به روزی است. از این کتاب دو ترجمه در بازار موجود است، ترجمه‌ی آقای رامین رامبد (با نام فیزیک ناممکن‌ها) و ترجمه‌ی آقای حمید جناب‌زاده که ترجمه‌ی اخیر در دسترس ما بوده است.

در مورد مترجم کتاب، آقای حمید جناب‌زاده اطلاعاتی یافت نکردم و ظاهراً اولین ترجمه‌ی ایشان بوده است. اما تا جایی که از شیوه و کیفیت ترجمه‌ی می‌توان برداشت نمود، فردی هستند کاملاً مسلط به ترجمه‌ی عمومی اما بی‌اطلاع از علوم و اصطلاحات علمی. به موضوع مشکلات ترجمه جلوتر خواهم پرداخت.

کتاب فیزیک غیرممکن‌ها در سال ۲۰۰۸ نوشته شده و به گزارش نیویورک تایمز با بیش از ۱۰۰ نسخه فروش از پرفروش‌ترین کتب علمی سال ۲۰۰۹ در آمریکا بوده است. موضوع اصلی کتاب توجیه علوم و تکنولوژی‌های علمی‌تخیلی است. یعنی مثلاً آیا فلان تکنولوژی که در فیلم جنگ ستارگان وجود دارد می‌تواند حقیقت داشته باشد یا خیر. طرح جلد نسخه‌ی اصلی هم مؤید موضوع کتاب است که تصویری از تاردیس [۳] بر آن است، ابزاری که در مجموعه‌ی تلویزیونی علمی‌تخیلی دکتر هو [۴] برای سفر در فضا-زمان استفاده می‌شود.

نویسنده در این کتاب جذاب، غیرممکن مطلق را مردود می‌شمارد و عقیده دارد غیرممکن ناشی از شرایط علمی امروز است، پس هر چیزی می‌تواند ممکن شود، اگر علم تا سطح لازم پیشرفت نماید. بدین ترتیب غیرممکن‌ها (علوم تخیلی) را به سه گروه تقسیم‌بندی کرده است و از آن‌جا که کتاب کاملاً به روز بوده و نویسنده شخصاً در متن موضوع قرار دارد، می‌توان به این تقسیم‌بندی اعتماد نمود!

گروه اول: تکنولوژی‌هایی که در حال حاضر غیرممکن هستند ولی با قوانین فیزیک هیچ مغایرتی ندارند و به همین دلیل روزی به وجود خواهند آمد. البته بسته به جزئیات ممکن است برای دسترسی به آن‌ها حتا یک قرن زمان لازم باشد. این تکنولوژی‌ها عبارتند از ناپدید شدن، میدان نیرو، جابجائی [۵]، راکت‌های ضد ماده، تله‌پاتی و قدرت‌های ماوراءالطبیعه.

گروه دوم: تکنولوژی‌هایی که در مرز دانش امروز هستند و اگر ممکن باشند دسترسی به آن‌ها بیش از چند قرن و شاید هزاران سال طول خواهد کشید. مثل سفر به گذشته و دنیاهای دیگر.

گروه سوم: تکنولوژی‌هایی که با قوانین فیزیک امروز مغایرت دارند و جالب است که تعداد آن‌ها بسیار محدود است. دسترسی به این گروه با تغییرات اساسی در قوانین فعلی فیزیک میسر خواهد شد. مانند ماشین‌های خودکار و پیش‌گویی.

مطالعه‌ی این کتاب برای کلیه‌ی علاقه‌مندان به گونه‌ی علمی‌تخیلی می‌تواند جالب باشد. البته مطالعه‌ی کتاب نیازمند پیش‌زمینه‌های فیزیک است. خواننده حداقل می‌بایست کتاب‌های قبلی نویسنده مانند «جهان‌های موازی» یا کتاب‌های استیفن هاوکینگ مانند «جهان در پوست گردو» را خوانده باشد تا در میان نظریات ریسمان‌ها و مشکلات فیزیکی منطقی کرمچاله‌ها گم نشود. البته با نبود این دانش پیش‌نیاز هم می‌توان از کتاب لذت برد.

اما ترجمه‌ی کتاب... متأسفانه مطالعه‌ی ترجمه‌ی کتاب نیازمند اعصاب فولادین است و به افراد وسواسی پیشنهاد نمی‌شود. البته ترجمه بسیار روان و جملات کاملاً واضح هستند و تسلط مترجم بر زبان انگلیسی و فارسی واقعاً جای تقدیر دارد و به جز موارد محدودی که اصرار بر استفاده از اصطلاحات نامأنوس دارد (مانند ممکناً به جای احتمالاً) مشکل دیگری ندارد. ضمناً مترجم با وفاداری کامل به زبان انگلیسی سعی کرده که تمام لغات و اسامی را با تلفظ صحیح انگلیسی بنویسد که بعضی مواقع موجب ناآشنایی لغت می‌شود (مثل نام آیزک ازیموف یا نوران‌های عصبی مغز) که آن هم مشکل خاصی نیست.

اما جای سؤال دارد چرا مترجمی که هیچ اطلاعی از علم و اصطلاحات علمی ندارد و ناشری که کلمه‌ی پروتون تا به حال به گوش تایپیست‌ها و ویراستارهایش نخورده، باید به دنبال ترجمه و چاپ چنین کتابی بروند؟

چند نمونه عرض کنم. در ادامه موضوع اسامی انگلیسی، مترجم اسامی آلمانی و فرانسوی را هم با تلفظ انگلیسی نوشته است که جای تعجب دارد! مثلاً شواتزشیلد [۶] معروف را شوارزچایلد نوشته است، که محدود به یک مورد و دو مورد هم نیست. تایپیست هم در نوشتن اسامی آلمانی و روسی تنبل بوده و هر تعداد از حروف که به نظرش زائد می‌آمده حذف نموده است. مثلاً تسیولکوفسکی [۷] پدر علم راکت را تسیوفسکی نوشته است. از همه بدتر اینشتین [۸] است که انیشتن شده است!

صدالبته اسامی خاص مشکل خاصی در متن ایجاد نمی‌کنند، غیر از قدری تفریح بابت کشف دلائل اشتباهات. اما وقتی وارد اصطلاحات علمی می‌شویم، موضوع عجیب‌تر می‌شود. ظاهراً اصل عدم قطعیت هایزنبرگ [۹] به گوش مترجم نخورده است و آن را اصل بلاتکلیفی هیزنبرگ ترجمه کرده است! فیوژن [۱۰] را همجوشی هسته‌ای ترجمه نکرده و ائتلاف اتمی نوشته است. حالا فرض کنید دارید بندی در مورد بمب‌های ائتلافی می‌خوانید! و فیشن [۱۱] یا شکست هسته‌ای را فیژن نوشته و هیچ ترجمه‌ای ارائه نکرده است (تشکر می‌کنیم) و حتا مترجم به جای جاذبه یا گرانش نوشته است گراوتی.

نکته‌ی عجیب دیگر این است که مترجم به اصرار برای کلمه‌ی فیوژن معادل ائتلاف را قرار داده است، اما در جای دیگر ظاهراً فرصت نداشته کشف کند Fluorine چیست و همین کلمه را به انگلیسی وسط متن آورده است. از این قبیل کلمات ترجمه نشده هم در متن بسیار زیاد است.

البته نباید از حق گذشت. به دلیل روانی جملات و دقت ترجمه، مطالعه‌ی کتاب آن قدر که از توضیحات فوق به نظر می‌رسد آزاردهنده نیست و فقط باید توجه داشته باشید که به جای کلمه ائتلاف بخوانید همجوشی!

کتاب فیزیک غیرممکن‌ها اولین کتابی نیست که در آن موضوعات علمی‌تخیلی به صورت علمی بررسی می‌شوند. کتاب دیگری در سال ۱۹۹۵ به نام فیزیک استارترک [۱۲] نوشته شده است که بر موضوعات علمی‌تخیلی مجموعه‌ی تلویزیونی استارترک تمرکز دارد و البته در سطح علوم پانزده سال پیش نوشته شده است. از این کتاب که با مقدمه‌ای از استیفن هاوکینگ منتشر شده بود بیش از ۲۰۰ هزار نسخه فقط در امریکا به فروش رسید و به ۱۳ زبان ترجمه شد. از این دست کتاب‌ها، موارد دیگری هم منتشر شده است، اما به روز بودن و تسلط نویسنده، این کتاب را متمایز می‌نماید.

قطعه‌ای از متن کتاب:

معیار موتورهای فضایی

معیار موجود برای محاسبه‌ی کارایی موتورهای فضایی معیاری به نام ضربه‌ی مخصوص [۱۳] (SI) است که با محاسبه‌ی آن می‌توان قدرت موتورهای مختلف را مقایسه کرد. تعریف این معیار تغییرات مومینتم [۱۴] نسبت به واحد سوخت می‌باشد و مومینتم هم حاصل ضرب نیرو در طول زمان است.

راکت‌های شیمیایی با این که با نیروی بسیار زیادی شروع می‌کنند، ولی چند دقیقه بیشتر ادامه ندارند و دارای SI پایینی هستند، در صورتی که موتورهای یونی با نیروی ناچیز برای مدت زیادی، SI بالاتری دارند.

واحد این معیار ثانیه است. یک راکت شیمیایی، SI بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ ثانیه دارد. مثلاً شاتل فضایی دارای SI برابر ۴۵۳ ثانیه است. بالاترین SI که تاکنون به وسیله‌ی یک راکت شیمیایی به وجود آمده، ۵۴۲ ثانیه، با سوختی از مخلوط هیدروژن، لیتیوم و Fluorine بوده است. حداکثر SI، مربوط به راکتی است که بتواند به سرعت نور برسد و مقدار آن برابر ۳۰ میلیون ثانیه است.

پانویس‌:

[۱]Physics of the Impossible: A Scientific Exploration Into the World of Phasers, Force Fields, Teleportation, and Time Travel

[۲]Michio Kaku

[۳]TARDIS

[۴]Dr. Who

[۵]Teleportation

[۶]Schwarzchild

[۷]Tsiolkovsky

[۸]Einstein

[۹]Heisenberg uncertainty principle

[۱۰]Fusion

[۱۱]Fission

[۱۲]The Physics of Star Trek by Lawrence M. Krauss

[۱۳]Specific Impulse

[۱۴]Momentum